IV kwartał 1999
Biuletyn informacyjny Dolnośląskiej Gildii Fantastyki "Caladan"

Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treści umieszczone w biuletynie. Pismo redaguje zespół w składzie:
Redaktor Naczelny: Andrzej "Septi" Jarząbek

Zezwala się na pożyczanie, powielanie i wszelkie nieodpłatne formy dystrybucji biuletynu Żmirłacz.

Czym się je Caladan ?

A. J.

Informacje klubowe

Recenzja

Neal Stephenson, Zamieć
Wydawnictwo Prószyński i S-ka, w ogólnie niefantastycznej serii z Kameleonem raczy nas co jakiś czas dziełami fantastycznymi. Ma to, jak rozumiem, być wybór fantastyki ambitnej, wartościowej literacko, atrakcyjnej nie tylko dla fanów gatunku, ale również dla czytelników tzw. głównego nurtu.
Mieliśmy więc onegdaj trylogię "Illuminatus" (właściwie tylko dwa ostatnie tomy, pierwszy wydał Rebis), mieliśmy powieści Dicka, mieliśmy komplet Gibsona, mieliśmy także Neala Stephensona - Diamentowy Wiek i Zamieć. Zamieć , wydana u nas po Diamentowym Wieku, chronologicznie była wcześniejsza. Jest to powieść która przyniosła Stephensonowi status autora kultowego i sławę następcy Gibsona.
Mamy więc powieść niewątpliwie cyberpunkową, ale jednocześnie parodiującą gatunek łówny bohater, Hiro Protagonista, jest rozwoziciele pizzy, pracującym dla Cosa Nostra Pizza Inc., sieci pizzerii kontrolowanej przez Mafie. Jeśli nie dowiezie pizzy w określonym czasie, to wielki boss Wujek Enzo będzie bardzo niezadowolony, więc rozwoziciele za nic sobie mają wszelkie przepisy drogowe. Jednak każdemu może się powinąć noga, a Hiro ma w tym wypadku szczęście w nieszczęściu - traci pracę, ale udaje mu się ujść z życiem. Próbuje się imać innych fachów, między innymi jest menedżerem zespołu rockowego, a także agentem wywiadu - jak miliony innych obywateli, którzy nie mają lepszego zajęcia. Hiro jest hackerem, zawodowym programistą, i to nie byle jakim. Nie ma zamiaru dostosowywać się jednak do reguł obowiązujących w japońskich korporacjach, natomiast rozległe koneksje i umiejętności są mu pomocne w zdobywaniu informacji wywiadowczych. właśnie w trakcie pracy w sieci komputerowej natrafia na ślad spisku, w który zamieszane są niektóre z najbardziej majętnych instytucji przedstawionego świata, a korzenie sprawy sięgają aż do sumeryjskich bogów i chrześcijańskich cudów. W trakcie wynikłych wydarzeń umiejętności hackerskie Hiro okażą się jeszcze bardziej przydatne, chociaż jednocześnie staną się dla niego śmiertelnym zagrożeniem.
A dzieje się to wszystko w Kalifornii, na początku dwudziestego pierwszego wieku. Stany Zjednoczone nie istnieją, ludzie żyją w małych eksterytorialnych osiedlach, należących do sieci franchise"owych. Franchising w ogóle jest podstawą ustroju ekonomicznego przedstawionego w powieści, franchisowane jest wszystko, od policji poczynając (kilka konkurencyjnych korporacji policyjnych) na Mafii kończąc (w tym przypadku nie ma mowy o konkurencji; jak zauważa Hiro - konkurencja jest niezgodna z mafijną etyką). Zaszyte w drobnych szczegółach są wskazówki na to, że jest to ten sam świat co w Diamentowym Wieku, tyle że kilkadziesiąt lat wcześniej. Fabularnie jednak obydwie książki nie są powiązane.
Ten świat opisany jest barwnie, szczegółowo i z dużą dozą poczucia humoru. Książka jest napisana świetnym językiem, mającym charakter języka ulicy przyszłości, w którym wulgaryzmy przeplatają się z neologizmami, znakami

Strona 5

handlowymi i sloganami reklamowymi. Nieco przypomina język, jakim pisze Gibson i, choć brak mu poetyki i melodii opowiadań i wcześniejszych powieści tegoż, utrzymuje własny rozgorączkowany puls i rytm. W połączeniu z narracją w czasie teraźniejszym i miejscami piorunującym tempem akcji, daje to efekt taki, że przy czytaniu wręcz zapiera dech w piersiach.
Mamy więc dynamiczną mieszankę cyberpunka, klasycznej science fiction i satyry społecznej. Dla przeciętnego polskiego czytelnika rozważania Amerykanina na temat amerykańskiego społeczeństwa może nie będą ciekawe, pozostaje jednak dość ciekawe przerysowanie kapitalizmu współczesnego, w którym każdy z nas dostrzeże odbicie otaczającej rzeczywistości w krzywym zwierciadle - reklama, prywatyzacja. Do tego dochodzi znakomity, groteskowy humor. W warstwie naukowej mamy odwołanie się do modnych i nie wyeksploatowanych jeszcze w literaturze fantastyczno-naukowej trendów, takich jak memetyka czy neurolingwistyka. I tu mój pierwszy zarzut - kompozycja utworu jest niespójna. Wygląda to tak jakby autor zamierzał napisać od początku satyrę polityczną, po czym wyczerpał mu się pomysł na fabułę, więc postanowił wykorzystać inne pomysły, zarzucając oryginalną koncepcję. Od tej pory zaczyna traktować przedstawiony świat całkiem na serio, wykorzystując go jako tło dla klasycznego schematu science-fiction, w którym osią fabuły jest nieznane bohaterowi zjawisko czy technologia, a kluczem do rozwiązania intrygi jest naukowa interpretacja tegoż. Do konwencji satyrycznej powraca autor jeszcze na chwilę w drugiej połowie powieści.
Hiro, jako bohater jest dość schematyczny, choć imię wskazuje że taka właśnie mogła być intencja. Miejscami bardziej przypomina "ludzika" z gier komputerowych niż bohatera literackiego; wymachujący mieczem, a potem zdobywający lepszą broń, lepszy sprzęt, przesiadający się na kolejne pojazy; wyposażony we wszystkie umiejętności potrzebne w kolejnych "sekwencjach akcji", jednocześnie wszystkie części łamigłówki podsuwają mu pod nos inne postaci. Druga z głównych bohaterów, nastolatka D. U., stanowi przeciwwagę dla Hiro, będąc bardziej bohaterem z krwi i kości. Prócz tego mamy sporo ciekawie zarysowanych postaci drugoplanowych.
W książce, jak na cyberpunka przystało, występuje cała masa gadżetów, kt6rych działanie Stephenson opisuje z pasją. Dotyczy to przede wszystkim działania sprzętu komputerowego, w której to dziedzinie autor wykazuje pewną kompetencję. Nie ustrzega go to jednak przed pewnymi błędami czy niedociągnięciami logicznymi. Z jednej strony zarzucani jesteśmy masą szczegółów technicznych dotyczących np. działania gogli wirtualnej rzeczywistości, a z drugiej strony pewne problemy, które mogą się narzucić czytelnikowi przy p[róbie poskładania tych wyjaśnień w logiczną całość - są zupełnie pominięte. W dodatku w dalszej akcji pojawiają się sprzeczności, świadczące o tym że autor rzeczywiście nie przemyślał problemu, a nie że pozostawił go w niedopowiedzeniu. Przykładem tego może być chociażby kwestia poruszania się (chodzenia, biegania) awatarem w przestrzeni wirtualnej. Podobny problem występuje przy kwestiach naukowych. Po dziesiątkach stron wprowadzania bohatera (i czytelnika) w problematykę określonych zagadnień,

Strona 6

autor zarzuca konsekwencję na rzecz akcji, i każe różnym rzeczom mieć takie działanie, jakie akurat jest w danym momencie wygodne.
Kolejny zarzut dotyczy tłumaczenia. Neal Stephenson nie ma szczęścia do polskich tłumaczeń, drugi raz jest w naszym kraju wydawany, i drugi raz trafia w ręce tego samego tłumacza. O ile jednak tłumaczenie Diamentowego Wieku, jest książką o kilka klas gorszą od oryginału, o tyle trzeba jednak przyznać Jędrzejowi Polakowi, że z Zamiecią poradził sobie dużo lepiej. Można sobie wyobrazić że technika tłumaczenia na bieżąco, bez wcześniejszego przeczytania książki, którą najwyraźniej stosuje ten tłumacz, zdaje egzamin w przypadku tego typu narracji. Klimat, język i rytm oryginału są nieźle oddane. Także część neologizmów jest w miarę sensownie przetłumaczona, w części jednak przypadków nadal "nie brzmią", a nawet mamy potworka takiego jak jepananabees, w którym to przypadku sam autor zorientował się chyba że coś nie gra, i w większości wystąpień dalej w powieści zastępuje go synonimami lub opisami. Jak można by się spodziewać, technika ta daje również całą masę błędów merytorycznych. Nawet jeśli autor nie wie co to jest railgun, to fakt że kaliber broni wynosi 3mm, oraz dalszy opis, z którego wynika że strzela ona metalowymi śrucinami, powinien naprowadzić tłumacza na fakt że nie chodzi o "granatnik". Jeśli ktoś uważa zestawienie burbklaw za zabawne, z których to burbklaw dwie są białe rasistowskie, to można się domyślić że w przypadku trzeciej black suits oznacza dzianych Murzynów, a nie facetów w czarnych garniturach. No i (nagminnie popełniany błąd), kaliber .50 to pół cala, a nie 50mm. Czy pistolet Brudnego Harry"ego, kaliber .45 Magnum wygląda jakby miał średnicę lufy działa okrętowego?
Podsumowując, pomimo wszystkich niedociągnięć, mamy nadal solidny kawał powieści fantastycznej, którą można polecić zarówno miłośnikom cyberpunka (dla nich powinna stać się lekturą obowiązkową), jak i "twardszej" odmiany science-fiction. Mam pewne wątpliwości czy jest to faktycznie dobra pozycja dla czytelnika nie zaznajomionego z fantastyką, i ile taki czytelnik z tego zrozumie, ale przynajmniej wydanie w serii z Kameleonem zapewniło jej w miarę estetyczną okładkę.

Septi